JATORRIKO HERRIALDEARI BURUZKO INFORMAZIOA ASILO-ESKUBIDEAREN ESPARRUAN (COI ESTANDARRAK)
Jatorriko herrialdeari buruzko informazioa (COI, ingeleseko siglak) oso garrantzitsua da 12/2009 Asiloaren Legearen esparruan; aurrez aipatu bezala, lege horrek genero-arrazoiengatik jazarritako pertsonei asilo-estatutua onartzea baldintzatzen du “jatorriko herrialdean indarrean diren inguruabarren arabera”.
Helburua da “elementu objektibo” bat edo izatezko elementu bat ematea pertsona errefuxiatutzat aitortzeko edo nazioarteko beste babes-forma batzuk zehazteko. Jatorriko herrialdeetako egoera politikoari, sozialari, kulturalari eta ekonomikoari buruzko informazioa ematen du, bai eta giza eskubideen egoerari buruzkoa ere.
Orain gutxi arte, COIren ikerketa inprimatutako kopietan eskura zeuden giza eskubideei buruzko txosten gutxi batzuk kontsultatzera mugatzen zen. 90eko hamarkadaren amaieratik, ordea, frogatzat duen balioa aldatu egin da informazio-teknologian egin den aurrerapenari eta Interneterako sarbideari esker.
Geroz eta garrantzi handiagoa hartuz joan denez, kalitate-estandar sistematizatuen eskaera ere handituz joan da. Asilo-babesaren kasu gehienetan elementu erabakigarria denez, horiek ikertzeko, dokumentatzeko eta erabiltzeko arau argiak behar dira, kasurik okerrenean, kanporatzea eragin dezaketen erabaki bidegaberik izan ez dadin.
ACNURek, Austriako Gurutze Gorriak, eta Jatorriko herrialdeari eta asiloari buruzko Austriako ikerkuntza- eta dokumentazio-zentroak (ACCORD), COI prestakuntza-sarearekin, Errefuxiatuen eskubideen aldeko epaileen nazioarteko elkartearekin (IARLI), eta estatu kideetako asilo-arloko agintariekin elkarlanean, COIrekin lotutako arauak zehaztu dituzte.
Aitorpenaren Zuzentarauak[1] eta Prozeduren Zuzentarauak[2] betebeharrak ezartzen dizkiete estatu kideei arlo horretan, eta beraz, COIren kalitate-arauak zehazten dituzten tresnatzat har daitezke, juridikoki loteslea den ondorioarekin.
Giza Eskubideen Europako Auzitegiak, bestalde, jurisprudentzia garrantzitsua du Giza Eskubideak eta Oinarrizko Askatasunak Babesteko Europako Hitzarmenaren 3. artikuluari eta ez itzularazteko printzipioari dagokienez. Epai horiek betebeharrak ezartzen dizkiote salatutako estatuari, baina oro har estatu sinatzaile guztiek antzeko prozeduretan bete beharreko printzipioak ezartzen dituzte.
COIrekin lotutako kalitate-irizpide eta baldintza nagusiak
Oinarrizko estandarra:COI ERABILTZEKO DERRIGORTASUNA
Europar Batasunaren Aitorpenaren Zuzentarauak eta Prozedurenak, Giza Eskubideen Europako Auzitegiak[3], eta zenbait auzitegi nazionalek asilo-prozeduretan COI erabiltzearekin lotutako irizpideak eta arauak ezarri dituzte.
1. estandarra: COIren GARRANTZI JURIDIKOA
Lotura zuzena izan behar du “jazarria izateko beldur funtsatuarekin”, eta objektibotasunez islatu behar ditu gai horrekin lotutako gertaerak.
Horretarako, Kalifikazioaren Zuzentarauak eta Prozedurenak bi baldintza orokor ezartzen dituzte:
Kalifikazioaren Zuzentarauak, 4.3.c)[4] artikuluan zehazten duenez, jazarpentzat edo kalte larritzat har daitezkeen gertaerak ebaluatzean, egoera berezi bakoitza eta baldintza pertsonalak hartuko dira kontuan, bakoitzaren iragana, sexua eta adina esaterako.
Era berean, Prozeduren Zuzentarauak, 10.3.a) artikuluan, eskaerak “behar bezala aztertzearen” premia aipatzen du, eta gaineratzen, estatu kideek bermatu egin behar dutela azterketa hori “banan banakoa, objektiboa eta inpartziala” izatea.
Giza Eskubideen Europako Auzitegiak, halaber, erreferentzia egin dio banan banako informazio espezifikoa erabiltzeko beharrari[5].
Emakumeek eta LGTTBI pertsonek jasaten duten jazarpenari dagokionez, funtsezkoa da horien zergatiak interpretatzea, sexu-generoaren eta -aniztasunaren ikuspegitik. Hain zuzen, patriarkatua eta heteronormatibitatea identifikatzea jazarpena eragiten duten kausen artean, eta indarkeria-mota horien espezifikotasunak ulertzea.
Ildo berean, Prozeduren Zuzentarauak eskaerak behar bezala aztertzearen beharraz dihardu 10.3.a) eta b) artikuluetan, eta gaineratzen, estatu kideek bermatu egin behar dutela azterketa hori banan banakoa, objektiboa eta inpartziala izatea; horrez gain, jatorriko herrialdeei nahiz iragaitzako herrialdeei buruzko informazio zehatza eta eguneratua lortu behar du, hainbat iturri baliatuz (bereziki aipatzen ditu EASO (Asiloa aldeko Europako erakundea), ACNUR eta giza eskubideen defentsako erakundeak).
Kalifikazioaren Zuzentarauan, 4.3.a) artikuluan[6], zehazten da asilo-eskaera baten ebaluazioa banan-banan egin behar dela, eta jatorriko herrialdeko uneko egoerak kontuan hartuz, baita lege-xedapenak nahiz araudiak eta horiek aplikatzeko modua ere.
Prozeduren Zuzentarauak baldintza hori garatzen du jatorriko herrialde seguruak, hirugarren herrialde seguruak eta Europako hirugarren herrialde seguruak kontzeptuei dagokienez (37., 38. eta 39. artikuluak), eta estatu kideak behartzen dituzte legedia eta legedi horren aplikazioa aztertzera.
Giza Eskubideen Europako Auzitegiak, Muminov epaian, honela dio: “nazioko legeak izatea eta oinarrizko eskubideak errespetatzea bermatzen duten nazioarteko tratatuei atxikitzea ez dira nahikoa, printzipioz, tratu txarren arriskuaren aurkako babes egokia bermatzeko (…); hain zuzen ere, agintariek erabiltzen edo onartzen dituzten praktiken berri eman dute iturri fidagarriek, argi eta garbi Konbentzioaren printzipioen aurkakoak direnak”.
Baldintza horrek garrantzi berezia du genero-arrazoiengatiko jazarpenaren esparruan. Gure garaiko kontraesan handienetako bat da giza eskubideen arloko diskurtsoaren eta praktikaren artean dagoen aldea. Eskubideak aitortzen dituzten tresna ugari daude, baina pertsona gehienek ezin dituzte horiek eraginkortasunez erabili. Egoera hori are eta nabarmenagoa da emakumeen eta LGTTBI pertsonen aurkako indarkeriaren kasuetan; alde handia dago pertsona horien giza eskubideak aitortzen dituzten legeen eta horien aplikazio eraginkorraren artean.
Aurreko atalean aipatu bezala, oztopo ugari daude giza eskubideen urraketa horiei buruzko informazioa fidagarria biltzeko. Leku askotan, gainera, eskubideak beren osotasunean ez aitortzeaz gain (batez ere sexu-eskubideei eta ugalketa-eskubideei dagokienez), kasu gehienak pribatuan gertatzen dira, eta estatuko egiturek eta estatuz kanpokoek ikusezin bihurtzen dituzte; horrez gain, gertatutakoa argitzeko nahiz eragileak epaitzeko ikertzen hasteak jazarria izateko arriskua dakar.
2. estandarra: ITURRIEN FIDAGARRITASUNA ETA OREKA
Iturriek askotarikoak eta anitzak izan behar dute (bakoitzaren testuinguru politikoa eta ideologikoa kontuan hartuta), oinarri sendoko COIa lortzeko, asilo-prozeduran esku hartzen duten alderdi guztiek aitortzeko modukoa.
Horretarako, irizpide hauek ezartzen dira.
Prozeduren Zuzentarauan (10.3.a artikuluan) xedatzen denez, estatuek egiten dituzten azterketak banan banakoak, objektiboak eta inpartzialak izatea bermatu behar da.
Giza Eskubideen Europako Auzitegiak ez du araurik eman informazio-iturri bat objektiboa den ala ez zehazteko; hala ere, Salah Sheekh epaian, fidagarritasun- eta objektibotasun-irizpideak[7] aipatu zituen.
Prozeduren Zuzentarauaren 10.3.b)[8] artikuluan xedatzen denez, estatuek bermatu behar dute jatorriko eta iragaitzako herrialdeen egoerari buruzko informazio zehatza eta eguneratua askotariko iturriak baliatuz lortuko dela. Adibidetzat, EASO, ACNUR eta giza eskubideen alde jarduten duten nazioarteko zenbait erakunde aipatzen ditu.
Artikulu bereko d) atalean adierazten da arlo jakin batzuetan (esaterako, medikuntzari, kulturari, erlijioari, adingabeei eta generoari buruzko gaietan) aditu diren pertsonen laguntza eta informazioa ere lor daitekeela.
Zuzentarau beraren 37.3. artikuluan, baldintza hori bera aipatzen da jatorriko herrialde bat segurua den ala ez ebaluatzearekin lotuta. Kasu horretan, beste estatu kide batzuetatik, EASOtik, ACNURetik, Europako Kontseilutik eta nazioarteko beste erakunde batzuetatik lortutako informazioa aipatzen da.
90eko hamarkadaz geroztik, Giza Eskubideen Europako Auzitegiak askotariko iturriak izatea ezarri du beharrezko baldintzatzat, Giza Eskubideen Europako Hitzarmenaren 3. artikuluarekin lotutako kasuetan, herrialdean zer egoera bizi den ebaluatzeko (Salah Sheekh[9] kasua eta Gaforov[10] epaia; azken horretan ikus daitekeenez, baldintza hori asilo-agintariei eta auzitegiei ere aplikatzen zaie).
Giza Eskubideen Europako Auzitegiak, 2008ko epaian, zenbait argibide eman zituen COIren iturriak nola ebaluatu jakiteko. Iturriaren independentziari, fidagarritasunari eta objektibotasunari jarri behar zaio arreta, bai eta egilearen ospe onari, iturriak biltzeko egindako ikerketen seriotasunari, ondorioen koherentziari eta beste iturri batzuekin alderatzeari.
Europar Batasunak eta auzitegiek ez dute iturri fidagarrien zerrenda itxi bat egin, zerrenda orekatua sortzeko dauden zailtasunak direla eta. Zehazki, ACNUR (eta Nazio Batuen beste agentzia batzuk), EASO eta giza eskubideen aldeko nazioarteko beste erakunde batzuk dira gehien aipatzen diren iturriak, bai eta Europako Kontseilua eta estatu kideak berak ere.
Genero-arrazoiengatiko jazarpenei dagokienez, informazio-iturri askok ez dituzte giza eskubideen urraketak generoaren eta sexu-aniztasunaren ikuspegitik interpretatzen, emakumeek eta LGTTBI pertsonek jasaten dituzten indarkeria espezifikoak albo batera utziz. Beste kasu batzuetan, jazarpen ohikoenetan oinarritzen dira (adibidez, gizon homosexualei egiten zaien jazarpenean), ezkutuago dauden beste batzuk bazterrean utziz (esaterako, lesbianen aurkako jazarpena edota transexualei, transgeneroei edo intersexualei egiten zaiena).
Genevako Konbentzioan jasota ez dagoen arren, estatu kide askok herrialde barneko lekualdaketa deritzona hartzen dute oinarri nazioarteko babesaren eskaerak ukatzeko, nahiz eta gauza jakina izan kasuan-kasuan dagokien herrialdean homofobia edo transfobia nagusi direla. Babesak eraginkorra izan behar du, eta beraz, herrialde barneko lekualdaketa ez da alternatibatzat erabili behar sexu-joera eta genero-identitatea kriminalizatuta dauden herrialdeetan.
Ezkutatzea edo “diskrezioz jokatzeko eskakizuna” —hau da, pertsona batek bere sexu-joera edo genero-identitatea ezkutuan gordez gero, pertsona hori jazarria izateko arriskutik libre den ideia— Genevako konbentzioaren, Europako araudiaren eta ACNURen beraren ildoen aurkakoa da, eta nork bere sexu-joera edo genero-identitatea askatasunez bizitzeko duen eskubidea urratzen du. Modu horretan jokatuta, estatuak jarrera homofobo eta transfobikoen alde egiten ari dira, pertsona horiek ihes egiteko motibo izan dituzten jarreren alde, hain zuzen.
2013ko azaroaren 7ko epaian, EBren Justizia Auzitegiak berak 2004/83/EE Kalifikazio Zuzentarauaren 10.1.d) artikuluari lotuta zehaztu duenez, asilo-eskaera bat aztertzean, agintari eskumendunek, zentzuz, ezin dute pentsatu asilo-eskaera egin duen pertsonak, jazarpen-arriskurik ez izateko, bere sexu-joera ezkutatuko duenik bere jatorriko herrialdean edota diskrezioz jokatuko duenik.
3. estandarra: IKERKETA ZEHATZA ETA INFORMAZIO EGUNERATUA HAUTATZEA
Askotariko iturriak erabili behar dira informazioa lortzeko, eta arreta berezia jarri behar zaio informazio garrantzitsua eta eguneratua bilatzeari.
Prozeduren Zuzentarauko 10.3.a) eta 10.3.b) artikuluetan arau orokor bat ezartzen da: asilo-eskaerak banan-banan, objektibotasunez eta inpartzialki aztertuko dira, askotariko iturrietatik lortutako informazio zehatza eta eguneratua erabiliz.
Objektibotasuna, beraz, fidagarritasunarekin eta iturrien orekarekin lotzen da, baina baita informazioaren hautaketarekin ere.
Genero-arrazoiengatiko jazarpen-kasuetan, jatorriko herrialdean bizi den egoerari buruzko informazio gutxi izateak badu arrazoirik. Hau da, aurrez adierazi dugunez, indarkeria-kasu horietako asko eremu pribatuan gertatzen dira (familian eta komunitatean), eta beraz, zailtasunak izaten dira zenbait testuingurutan gertatzen diren indarkeria-kasuei buruzko informazio zehatza lortzeko.
Kalifikazio Zuzentarauaren 4.3.a) artikuluan adierazten denez, eskaerak ebaluatzeko, kontuan hartuko dira jatorriko herrialdean eskaera ebazten den unean bizi diren egoerak edo izandako gertaerak.
Asilo-prozeduretan erabiliko den COI informazioak ebazpen-unetik ahalik gertuen dagoen aldiari buruzkoa izan behar du, bai lehen auzialdian —administrazio-bidea— bai geroago —judiziala—. Jasandako jazarpenarekin lotutako zenbait gertaera urte batzuk lehenagokoak direnean, aldi horretako COIk zehatza izaten jarraitzen du. Era berean, bada denboran irauten duen informazioa ere, kulturako edo historiako gaiekin loturikoa, hain zuen.
Giza Eskubideen Europako Auzitegiak luze eta zabal landu du informazioaren gaurkotasunaren gaia. Chahal[11], Ahmed eta Venkadajalasrma, eta Salah Sheekh[12] kasuetan, argi eta garbi adierazi zuen azterketa erabakia hartzeko uneko egoeran oinarritu behar dela.
4. estandarra: GARDENTASUNA ETA INFORMAZIOAREN ESKURAGARRITASUNA
Asilo-prozeduran esku hartzen duten aktore guztiek izan behar dute eskura informazio hori, erreferentzia-metodo garden baten bidez.
Gardentasun-araua betetzea funtsezkoa da pertsona errefuxiatuaren baldintza zehaztean segurtasun juridikoa bermatzeko, eskatzaileei aukera ematen baitie haien eskaerari buruzko erabakia hartzean oinarritzat hartu den informazioa eskuratzeko.
Prozeduren Zuzentarauaren 12.1.d) artikuluak[13] xedatzen duenez, estatu kideek bermatu egingo dute asiloaren eskatzaileek nahiz horien abokatuek aukera izatea oinarritzat hartutako COIa eta adituek emandako informazioa eskuratzeko.
Bestalde, 23.1 artikuluan[14] ezarritakoaren arabera, abokatuek bermatuta izango dute asilo-txostenean jasotako informazioa eskuratzea; dena den, salbuespenak ezarriko dira, baldin eta arriskuan jartzen bada nazioko segurtasuna, informazioa ematen duten erakundeen edo pertsonen segurtasuna edota informazioa dagokien pertsonen segurtasuna.
Estatu kideek salbuespena ezar dezakete, baldin eta informazioa edo iturriak zabaltzeak nazio-segurtasuna, informazioa ematen duten erakundeen edo pertsonen segurtasuna edota informazioa dagokien pertsonen segurtasuna konprometitzen badu, edota arriskuan jartzen badira estatu kideetako agintari eskumendunek nazioarteko babesa aitortzeko eskaerak aztertzearekin lotutako ikerketaren interesak edota estatu kideen nazioarteko harremanak (…)”.